Το μουσείο εγκαινιάστηκε το 2005. Η συλλογή του περιλαμβάνει περίτεχνα τυπογραφικά πιεστήρια και άλλα μηχανήματα καθώς και εργαλεία και αντικείμενα που παρουσιάζουν την εξέλιξη της τυπογραφίας από τη γέννηση της την εποχή του Γουτεμβέργιου μέχρι τις μέρες μας. Σπάνια βιβλία και εφημερίδες καθώς και πολύτιμες λιθογραφίες ταξιδεύουν τον επισκέπτη στην τέχνη της Τυπογραφίας.

Η προσπάθεια για εμπλουτισμό του μουσείου με νέα εκθέματα και η επαφή με τους ανθρώπους της Τυπογραφίας είναι συνεχής. Τον Απρίλιο του 2012 το μουσείο επεκτάθηκε σε νέα πτέρυγα προσθέτοντας στη συλλογή του εκθέματα που αφορούν στην εξέλιξη των γραφικών τεχνών καθώς και δύο αξιόλογες εκθέσεις που σχετίζονται με την εξέλιξη της τυπογραφίας και την ιστορία της γραφής.

Κατά τη διάρκεια των επισκέψεων μικροί και μεγάλοι έχουν την ευκαιρία να τυπώσουν στα παλιά τυπογραφικά πιεστήρια.

Tο μουσείο είναι μέλος του Ευρωπαϊκού Συνδέσμου Μουσείων Τυπογραφίας (AEPM).

Η γέννηση ενός μουσείου

Η ιστορία του Μουσείου Τυπογραφίας είναι άρρηκτα δεμένη με την πορεία της εφημερίδας "Χανιώτικα νέα".

Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του '60 ο ιδρυτής τους Γιάννης Γαρεδάκης, απέκτησε την πρώτη επαφή με την δημοσιογραφία εργαζόμενος στην ιστορική εφημερίδα των Χανίων "Παρατηρητής" αλλά και στο αθηναϊκό "Βήμα", ενώ παράλληλα επί 20 χρόνια ήταν στη δημοσιογραφική ομάδα που κάλυπτε τις εφημερίδες του Δημοσιογραφικού Οργανισμού Λαμπράκη στην Κρήτη. Το 1967, σε χρόνους δύσκολους για εφημερίδες, κυκλοφόρησαν τα "Χανιώτικα νέα".

Όπως έχει αναφέρει ο ίδιος “Στο χώρο του επαρχιακού Τύπου βρέθηκα νεαρός, στην ιστορική εφημερίδα «Παρατηρητής» του αείμνηστου πολιτικού Πολυχρόνη Πολυχρονίδη. Θα έλεγα εξ ανάγκης. Δεν το μετάνοιωσα. Μάλιστα, μπορώ να πω ότι φάνηκα και τυχερός.

Έτσι, ξαφνικά βρέθηκα σ’ ένα υπόγειο, στριμωγμένος σε μια γωνιά, να απομαγνητοφωνώ ειδήσεις -τότε βλέπετε δεν υπήρχαν πρακτορεία, διαδίκτυο κ.λπ.-, να κάνω διορθώσεις. Κι απέναντί μου, μπροστά στους τυπογραφικούς πάγκους, στις «κάσες» -όπως τις αποκαλούσαμε- με τα γράμματα, οι τυπογράφοι, γράμμα-γράμμα να γραφούν, να συνθέτουν τα κείμενα. Όρθιοι επί ώρες, σχεδόν αμίλητοι, λες και βρίσκονταν σε κάποια ιεροτελεστία, γέμιζαν τα συνθετήρια με προτάσεις, τους σελιδοθέτες με ολοκληρωμένα κείμενα και στη συνέχεια με τις σελίδες της εφημερίδας.

Κούραση και υπερηφάνεια στο τέλος της δουλειάς. Τελευταίο σκούπισμα - χάϊδεμα το έβλεπα εγώ- της τυπογραφικής πλάκας, της δουλειάς τους, πριν το πιεστήριο μπει μπροστά.

Κι όλοι να περιμένουν το πρώτο, το δεύτερο, το τρίτο φύλλο. Να πάρουν εφημερίδα τρεις, τέσσερις η ώρα το πρωί και μετά να πάνε για ύπνο. Κούραση αλλά η ικανοποίηση φανερή.

Ίδιες εικόνες για μερικά χρόνια κι όταν προχώρησα στην έκδοση των «Χανιώτικων νέων» με τη βοήθεια μερικών φίλων.

Τυπογράφοι και λινοτύπες μαζί σε ανήλιαγα υπόγεια και αποθήκες, έδιναν τον αγώνα για κάθε μορφή έκδοσης.

Με αγάπη και σεβασμό απέναντι στα άψυχα αντικείμενα της δουλειάς τους...

Αυτά τα τυπογραφικά αντικείμενα, τα τυπογραφικά μηχανήματα, οι τυπογράφοι, οι χειριστές τους, δεν έπρεπε να ξεχαστούν.

Να διατηρηθούν αντικείμενα και μηχανήματα, να τιμηθεί η μνήμη των τυπογράφων - χειριστών, ήταν μια πρώτη σκέψη.

Η ιδέα της δημιουργίας ενός Μουσείου Τυπογραφίας άρχισε να στριφογυρίζει από τότε, πριν τρεις δεκαετίες, περίπου, στο μυαλό μου”.

"Με την πάροδο των χρόνων τα οικονομικά της εφημερίδας χάρη στο αναγνωστικό της κοινό και στους διαφημιζόμενους πελάτες βρέθηκαν σε καλύτερη μοίρα. Και η περιπλάνηση, η αναζήτηση στο θαυμαστό κόσμο της τυπογραφίας, των ανθρώπων της για τη δημιουργία του Μουσείου αρχίζει.

Μια αναζήτηση, βέβαια, που δεν θα είχε αποτέλεσμα, αν σ’ αυτό το όνειρο και την πορεία δεν γινόταν κοινωνός ο από παλιά φίλος και συνεργάτης Μιχ. Γρηγοράκης».

Σταδιακά άρχισε η προσπάθεια για τη συγκέντρωση τυπογραφικών πιεστηρίων και άλλων αντικειμένων που σχετίζονται με την τέχνη της τυπογραφίας, διαδικασία που οδήγησε στη γέννηση του Μουσείου Τυπογραφίας της εφημερίδας "Χανιώτικα νέα", το οποίο εγκαινιάστηκε τον Μαΐο του 2005.

Στην πορεία προς την δημιουργία του Μουσείου Τυπογραφίας, υπήρξαν άνθρωποι που ακολούθησαν το όραμα του Γιάννη Γαρεδάκη και συνετέλεσαν στην υλοποίησή του, όπως η σύζυγός του Ελένη Γαρεδάκη, ο Μιχάλης Γρηγοράκης (δημοσιογράφος, …), η Κουλα Καμπάνη (αρχιτέκτονας), η Ελένη Σταυρίδη (γραφίστρια), ο Κορνήλιος Σένκ (τυπογράφος από την Ολλανδία), η Μυρτώ Κοντομιτάκη (μουσειολόγος) και η Έλια Κουμή (υπεύθυνη λειτουργίας του μουσείου).

Το 2012 η γνωριμία με τον τυπογράφο Αντώνη Παπαντωνόπουλο και η απόκτηση των δύο αξιόλογων εκθέσεών του για την Ιστορία της Γραφής και την Πορεία της Τυπογραφίας και των Γραφικών Τεχνών οδήγησε στην προσθήκη μίας νέας πτέρυγας, με την οποία το Μουσείο Τυπογραφίας διπλασιάστηκε σε μέγεθος και εμπλουτίστηκε με νέα εκθέματα.

Σημαντικός και συνεχής είναι ο ρόλος των δωρητών του Μουσείου Τυπογραφίας με την προσφορά μηχανημάτων, αντικειμένων και εκδόσεων.

Ιστορία της Τυπογραφίας

Τυπογραφία, η τέχνη της αναπαραγωγής κειμένων ή εικόνων με τη χρήση κινητών ανάγλυφων στοιχείων. Παραδοσιακά βασιζόταν στην αποτύπωση κειμένων ή εικόνων σε αντίγραφα με το μελάνωμα των προς εκτύπωση μερών και τη μεταφορά του μελανιού στο χαρτί με την άσκηση πίεσης. Η εξέλιξη της τυπογραφίας με την πάροδο των αιώνων έχει φθάσει στις μέρες μας στην εκτύπωση κειμένων και εικόνων, όχι με τυπογραφικά στοιχεία αλλά με φωτοχημική δράση, όμως το τελικό προϊόν, η τυπωμένη σελίδα, μένει πάντα το ίδιο.

Οι απαρχές της τυπογραφίας εντοπίζονται στην Κίνα, με την εφεύρεση των κινητών στοιχείων το 1041 μ.X. από τον Πι Σενγκ (Pi Sheng). Τα στοιχεία αυτά ήταν αρχικά πήλινα και εξελίχθηκαν σε ξύλινα και μεταλλικά, η εφεύρεση όμως δεν γενικεύθηκε στην Κίνα, ίσως λόγω της μεγάλης ποικιλίας του κινέζικου αλφάβητου.

Στην Ευρώπη, πατέρας της τυπογραφίας θεωρείται ο Γουτεμβέργιος, καθώς συνέλαβε την ιδέα της τυπογραφικής μεθόδου στο σύνολό της (χυτά στοιχεία, στοιχειοθεσία, χειροκίνητο πιεστήριο και τυπογραφική μελάνη). Το πρώτο χρονολογημένο έντυπο (απόσπασμα της Δευτέρας Παρουσίας) με χρήση κινητών στοιχείων τυπώθηκε στο Μάιντς της Γερμανίας το 1454.

Το πρώτο βιβλίο που τυπώθηκε στην Ευρώπη με χρήση κινητών στοιχείων θεωρείται ότι είναι η Βίβλος που τυπώθηκε επίσης στο Μάιντς γύρω στο 1455. Οι πρώτες γραμματοσειρές που χρησιμοποιήθηκαν προέρχονταν από την καλλιγραφία της εποχής.

Μέχρι τον 15ο αιώνα τα βιβλία ήταν χειρόγραφα, γράφονταν δηλαδή στο χέρι από καλλιγράφους και αντιγραφείς με αποτέλεσμα να είναι σπάνια, ακριβά και ως εκ τούτου προσιτά μόνο σε λίγους και εκλεκτούς.

Η εμφάνιση της τυπογραφίας σε σκοτεινές εποχές, συνετέλεσε στην ευρύτερη διάδοση της γνώσης και μαζί με αυτήν στη γέννηση της ελπίδας για ένα καλύτερο αύριο. Λειτούργησε ως μέσο διάδοσης του διαφωτισμού και έδωσε το έναυσμα για την αφύπνιση ψυχών και συνειδήσεων.

Η πρώτη χρονολογημένη ελληνική έκδοση θεωρείται ότι είναι η “Γραμματική” του Κωνσταντίνου Λάσκαρη η οποία τυπώθηκε το 1476 (είκοσι τρία μόλις χρόνια μετά την πτώση της Πόλης) στο Μιλάνο , με χαράκτη των (πρώτων) ελληνικών στοιχείων τον Κρητικό Αντώνη Δαμιλά. Η άνθιση της ελληνικής τυπογραφίας ξεκίνησε μακριά από τα τουρκοκρατούμενα ελληνικά εδάφη, στην Ιταλία, με ελληνικά τυπογραφεία κυρίως στη Βενετία, αλλά επίσης στη Ρώμη, το Μιλάνο και άλλες πόλεις. Παρότι υπάρχουν ενδείξεις ότι εκδόσεις ελληνικών βιβλίων στη Βενετία πραγματοποιούνταν ήδη από το 1471, το πρώτο χρονολογημένο βιβλίο που εκδόθηκε στη Βενετία ήταν η “Βατραχομυομαχία” που τυπώθηκε το 1486 και μάλιστα από Κρητικό τυπογράφο, τον Λαόνικο Πρωτοπαπά.

Τα στοιχεία της μελέτης του Ν.Ε. Σκιαδά υποδεικνύουν ότι Κρήτες της Βενετίας διέπρεψαν στην τυπογραφία ως εκδότες αλλά και τεχνικοί τυπογραφείου. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ένα απόσπασμα από στιχούργημα που αποδίδεται στον λόγιο Μάρκο Μουσούρο για τους Κρήτες τεχνικούς του τυπογραφείου:

“Κρης γαρ ο τορνεύσας,
τα δε χαλκεία Κρης ο συνείρας,
Κρης ο καθ’ έν στίξας, Κρης ο μολυβδοχύτης,
Κρης δαπανά νίκης ο φερώνυμος αυτός ο κλείων,
Κρης τάδε. Κρης ήπιος αιγίοχος”.

Το επίγραμμα αυτό προτάσσεται ενός από τα αριστουργήματα της τυπογραφικής τέχνης, πρόκειται για το “Μέγα Ετυμολογικόν”, που εκδόθηκε το 1499 στη Βενετία από την εκδοτική εταιρεία των Νικολάου Βλαστού και Ζαχαρία Καλλέργη (Καλλιέργη).

Η τυπογραφική δραστηριότητα των Ελλήνων της διασποράς συνεχίστηκε με σημαντικές ελληνικές εκδόσεις και σε άλλες πόλεις της Ευρώπης όπως η Βιένη, η Λειψία, η Βουδαπέστη, το Λονδίνο, το Παρίσι καθώς και στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και τις Κάτω Χώρες.

Στη Βιένη έκανε άλλωστε την εμφάνισή της στις 31 Δεκεμβρίου 1790 και η πρώτη (εξακριβωμένα) ελληνική εφημερίδα, η “Εφημερίς” που εξέδιδαν δύο φορές την εβδομάδα οι αδελφοί Μαρκίδες Πουλίου.

Η εξέλιξη της τυπογραφίας καθυστέρησε πολύ στον Ελλαδικό χώρο, καθώς η τουρκική κυριαρχία δεν έδινε περιθώρια ανάπτυξης μίας εφεύρεσης που συνέβαλε αποφασιστικά στην εξάπλωση των ιδεών και στην άνοδο του πολιτιστικού επιπέδου των λαών. Η τυπογραφία ήταν λοιπόν απαγορευμένη κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, όχι μόνο για τους υπόδουλους Ελληνες, αλλά και για τους Τούρκους.

Αξιόλογες τυπογραφικές προσπάθειες σημειώθηκαν ταυτόχρονα το 1819 σε δύο σημαντικές πνευματικές εστίες της υπόδουλης Ελλάδας, στις Κυδωνίες της Μικράς Ασίας και στη Χίο, όμως με το ξέσπασμα της επανάστασης του 1821 οι Κυδωνίες καταστράφηκαν και μαζί με αυτές και το τυπογραφείο. Ακολούθως, ένα χρόνο αργότερα, με τη σφαγή της Χίου, και αυτό το τυπογραφείο έπεσε θύμα της εκδικητικής μανίας των Τούρκων. Στην Κέρκυρα υπήρχε επίσης τυπογραφείο, όμως ο Άγγλος κυβερνήτης των Ιονίων Νήσων είχε απαγορεύσει την παροχή οποιασδήποτε υπηρεσίας στην ελληνική επανάσταση.

Τον Ιούνιο του 1821 ο Δημήτριος Υψηλάντης έφερε στην Ύδρα, από την Τεργέστη, ένα τυπογραφείο το οποίο μετά από περιπέτειες λειτούργησε μέσα σε ένα τζαμί στην Καλαμάτα από τους τυπογράφους των κατεστραμμένων πια Κυδωνιών. Σε αυτό το τυπογραφείο τυπώθηκαν οι πρώτες προκηρύξεις της επανάστασης και η πρώτη εφημερίδα της επαναστατημένης Ελλάδας, η “Σάλπιγξ Ελληνική”.

Κατά τη διάρκεια του αγώνα και άλλα πιεστήρια εγκαταστάθηκαν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας (Κόρινθος, Μεσολόγγι, Ναύπλιο, Ύδρα, Αθήνα), αλλά τα περισσότερα καταστράφηκαν από τις επιδρομές των Τούρκων. Το 1828, με την εγκατάσταση του Καποδίστρια ως Κυβερνήτη της Ελλάδας, ιδρύθηκε στο Ναύπλιο η πρώτη “Εθνική Τυπογραφία” του ελεύθερου κράτους.

Στην Κρήτη, σύμφωνα με τη μελέτη του Μιχάλη Γρηγοράκη το 1831, τυπώθηκε στα Χανιά από τους Αιγύπτιους κατακτητές η εφημερίδα “Βακάι Γκιρίτ” σε γλώσσα ελληνική και αραβική, που τυπωνόταν σε τυπογραφείο που είχαν φέρει οι ίδιοι για τον σκοπό αυτό. Η πρώτη κρητική φωνή ελευθερίας, η εφημερίδα “Κρήτη” εμφανίστηκε κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1866, χωρίς μόνιμο τόπο έκδοσης. Με την ανακήρυξη της Κρήτης σε Γενική Διοίκηση κυκλοφόρησε η “Κρήτη”, η ημιεπίσημη εφημερίδα της Τουρκικής Διοικήσεως.

Από τότε και μέχρι το 1981, περίοδο που κατέγραψε η μελέτη αυτή, τα Χανιά γνώρισαν μια πλούσια εκδοτική άνθιση στον τομέα του καθημερινού και περιοδικού Τύπου με την κυκλοφορία πάνω από 200 εντύπων καθώς και την έκδοση παραρτημάτων, προκηρύξεων και δελτίων Τύπου, που κυρίως κυκλοφόρησαν κατά τη διάρκεια της κατοχής από τις αντιστασιακές οργανώσεις.

Πολλά από τα παραπάνω “ορόσημα” της ιστορίας της τυπογραφίας, καθώς και πολυάριθμα μηχανήματα και εργαλεία τυπογραφίας εκτίθενται στους χώρους του Μουσείου Τυπογραφίας, σκιαγραφώντας τη μακριά πορεία και εξέλιξη της τέχνης αυτής, αλλά επίσης συνδέοντας το τελικό αποτέλεσμα - βιβλίο, εφημερίδα, περιοδικό αλλά και οποιοδήποτε άλλο έντυπο - με τη διαδικασία παραγωγής του.

Εκθέματα

Η περιήγηση στην ιστορία της τυπογραφίας αρχίζει στην κυρίως αίθουσα του μουσείου, με τα δύο περίτεχνα, μαντεμένια πιεστήρια των αρχών του 19ου αιώνα, ενώ ένα πιστό αντίγραφο του πιεστηρίου του Γουτεμβέργιου δίνει το στίγμα εκείνης της εποχής. Ποδοκίνητα πιεστήρια, τύπου Victoria, αγορασμένα από τη Γερμανία, την Ολλανδία, την Ελβετία, καθώς και ένα δωρισμένο από Έλληνα τυπογράφο, σηματοδοτούν την πορεία της τυπογραφίας στο χρόνο, ενώ πολυάριθμα μικρότερου μεγέθους χειροκίνητα πιεστήρια, τύπου Boston, κοσμούν το χώρο.

Πάγκοι στοιχειοθεσίας όπου ο στοιχειοθέτης γράμμα – γράμμα ετοίμαζε το κείμενο με τη χρήση ανάγλυφων τυπογραφικών στοιχείων από την εποχή του Γουτεμβέργιου τον 15ο αιώνα, μέχρι και ένα μεγάλο μέρος του 20ου, συνυπάρχουν με τα δύο μηχανήματα μηχανικής στοιχειοθεσίας που κυριάρχησαν στο μεγαλύτερο μέρος του 20ου αιώνα, τη λινοτυπία και τη μονοτυπία.

Τεχνικές όπως η λιθογραφία, η offset λιθογραφία, η ξυλογραφία, η χαλκογραφία, η τσιγκογραφία και η μεταξοτυπία παρουσιάζονται αναλυτικά σε ειδικά διαμορφωμένες προθήκες, ενώ ξεχωρίζει και η παρουσίαση της μεθόδου γραφής Μπράιγ, μια δωρεά του Φάρου Τυφλών Ελλάδας.

Δύο μεγάλα επίπεδα τυπογραφικά πιεστήρια του 19ου αιώνα δεσπόζουν στο χώρο της νέας πτέρυγας και του αμφιθεάτρου. Το ένα αγοράστηκε πρόσφατα από το μουσείο, ενώ το άλλο δωρήθηκε από τυπογραφείο της Τρίπολης. Ενα ακόμη, από τα μέσα του 20ου αιώνα, βρίσκεται στην κυρίως αίθουσα.

Μία έκθεση που απεικονίζει την ιστορία της γραφής, με την εικαστική ματιά του γραφίστα – τυπογράφου Αντώνη Παπαντωνόπουλου, στεγάζεται στον ημιόροφο της νέας πτέρυγας, ενώ μία δεύτερη που παρουσιάζει την εξέλιξη της τυπογραφίας παρουσιάζεται στο ισόγειο της νέας πτέρυγας, όπου βρήκαν τη θέση τους δύο ακόμα σημαντικές δωρεές, ένα παραδοσιακό βιβλιοδετείο και ένα σφραγιδοποιείο.

Σπάνιες ελληνικές και ξένες εκδόσεις (από το 1570), αρχεία εφημερίδων (από το 1860) καθώς και βιβλία που αφορούν την τυπογραφία και την ιστορία της, φυλάσσονται στην πολύτιμη βιβλιοθήκη που βρίσκεται στον ημιόροφο της κυρίως αίθουσας του μουσείου.

Το Μουσείο Τυπογραφίας είναι ένα μουσείο μοναδικό στο είδος του σε όλη την Ελλάδα και ένας από τους κύριους στόχους του είναι να το επισκέπτονται μαθητές, μελετητές, άνθρωποι κάθε ηλικίας, οι οποίοι, μέσα από επιδείξεις, εφαρμογές και ξεναγήσεις έχουν την ευκαιρία να αποκτήσουν ενδιαφέρον, γνώσεις και άποψη για την Τυπογραφία.

Μουσείο Τυπογραφίας της εφημερίδας "Χανιώτικα νέα"
Βιοτεχνικό Πάρκο Χανίων, Κτίριο 13-03. -Πρόσβαση μόνο με Ι.Χ./ταξί. Εύκολη είσοδος για ΑΜΕΑ.

Eπικοινωνία:
Κα Έλια Κουμή, Tηλ: 28210 51003 - Email: info@typography-museum.gr

Χειμερινό ωράριο λειτουργίας:

Κατά τη διάρκεια του χειμώνα το μουσείο θα είναι ανοιχτό κάθε Κυριακή 10:00 - 15:00. Ομαδικές επισκέψεις και άλλες μέρες, με ραντεβού στα τηλ. 2821051003 (εσ. 115) και 6974020861.

Οι εκπαιδευτικές ξεναγήσεις για σχολεία αρχίζουν 5 Οκτωβρίου. Κλείστε έγκαιρα το ραντεβού σας!

Γενική είσοδος: 4 ευρώ
Μειωμένη: 2 ευρώ Ατομα άνω των 65* | Ομαδικά (άνω των 15 ατ.)
1 ευρώ Φοιτητές* | Άνεργοι*
Δωρεάν: Nέοι κάτω των 15 | ΑΜΕΑ | Δημοσιογράφοι*
* Με την επίδειξη της αντίστοιχης κάρτας